Na tak postawione pytanie można odpowiedzieć: tak, nie, albo nie wiadomo i każda odpowiedź będzie prawidłowa. Prawo przewiduje bowiem aż trzy rodzaje reprezentatywności związków zawodowych.
W myśl ustawy o Komisji Trójstronnej ( art. 6 ust.2 ustawy ). – za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje) zrzeszające co najmniej 500 000 pracowników Posiadanie tego rodzaju reprezentatywności daje następujące uprawnienia:
– Prawo udziału w Komisji Trójstronnej,
– Prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych. Nie dotyczy to założeń projektu budżetu państwa oraz projektu ustawy budżetowej, których opiniowanie regulują odrębne przepisy,
– Prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego. Wnioski dotyczące ustaw związek kieruje do posłów lub organów mających prawo inicjatywy ustawodawczej. W przypadku aktów prawnych niższego rzędu wnioski kieruje się do organów uprawnionych do ich wydania.
OZZL nie posiada tego rodzaju reprezentatywności.
W myśl kodeksu pracy: rozróżnia się reprezentatywność ponadzakładową i zakładową.
Reprezentatywność ponadzakładową ( art. . 241.17. § 1 kodeksu pracy) posiada ta organizacja związkowa ponadzakładowa, która zrzesza:
1) co najmniej pięćset tysięcy pracowników lub
2) co najmniej 10% ogółu pracowników objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż dziesięć tysięcy pracowników, lub
3) największą liczbę pracowników, dla których ma być zawarty określony układ ponadzakładowy.
Reprezentatywność tego rodzaju została stworzona przede wszystkim dla celów zawierania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy. Posiadanie tej reprezentatywności daje określonemu związkowi prawo veta na zapisy ponadzakładowego układu zbiorowego pracy, co oznacza, że bez zgody tego związku nie może być zawarty układ zbiorowy ponadzakładowy.
OZZL posiada tego rodzaju reprezentatywność, stwierdzoną przez sąd.
Reprezentatywną zakładową organizacją związkową (art. 241.25a. kodeksu pracy) jest organizacja związkowa:
1) będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną na podstawie art. 241.17. § 1 pkt 1 ( czyli zrzeszającej co najmniej 500 tysięcy pracowników) pod warunkiem że zrzesza ona co najmniej 7% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, lub
2) zrzeszająca co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u pracodawcy.
Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia wymogów, o których mowa wyżej reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja zrzeszająca największą liczbę pracowników.
Istnieje możliwość uzyskania reprezentatywności zakładowej jeszcze w ten sposób, że członkowie jednego związku nie mającego cechy reprezentatywności zakładowej ( na przykład Związku Zawodowego Anestezjologów) wskażą na inny związek, bardziej liczny ( na przykład OZZL),jako na ten, który będzie ich reprezentował w negocjacjach dotyczących zakładowego układu zbiorowego pracy. Wówczas sumuje się liczbę członków danego związku (OZZL) i tych członków innego związku ( ZZA) , którzy wybrali dany związek (OZZL) na swojego reprezentanta i – jeżeli ta liczba osiągnie 10% załogi – to związek ten ( OZZL) uzyskuje cechę reprezentatywności zakładowej.
Głównym przywilejem reprezentatywnej organizacji zakładowej jest prawo veta wobec treści zakładowego układu zbiorowego. Jeżeli organizacja związkowa nie ma reprezentatywności zakładowej, to nie ma prawa sprzeciwić się skutecznie treści układu zbiorowego, a zatem w danym zakładzie pracy może zostać zawarty układ zbiorowy, który będzie przewidywał niekorzystne rozwiązania dla członków danego – niereprezentatywnego – związku ( na przykład płace lekarzy mogą być niższe niż płace salowej). Na szczęście – na treść układu zbiorowego musi wyrazić zgodę również druga strona układu czyli pracodawca ( dyrektor).
Drugi przywilej reprezentatywnych organizacji zakładowych wiąże się z ustalaniem zakładowego regulaminu wynagradzania, regulaminów nagród i premiowania, regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów lub regulaminu pracy, a także okresów rozliczeniowych, o których mowa w art. 129 § 1.01. oraz w art. 129.04. § 2 zdanie drugie i § 3 Kodeksu pracy. We wszystkich tych sprawach związki zawodowe, działające na terenie zakładu pracy powinny wypracować wspólne stanowisko – aby ich głos był wiążący dla pracodawcy. Jeżeli wszystkie związki zawodowe działające w zakładzie pracy nie zdołają ustalić wspólnego stanowiska, to wystarczy aby to wspólne stanowisko ustaliły związki zakładowe reprezentatywne. Dopiero jeżeli one nie uzgodnią stanowiska wspólnego – decyzję podejmuje pracodawca.
Zakładowe związki reprezentatywne mają jeszcze ten przywilej, że większa ilość ich działaczy jest chroniona (przed zwolnieniem lub zmianą warunków umowy o pracę ) niż w przypadku związku niereprezentatywnego(art. 32 ustawy o związkach zawodowych – obowiązuje od 1 lipca 2003 r.) .
OZZL może mieć reprezentatywność zakładową w jednych zakładach, a w innych – nie posiadać jej.
Związek nie będący zakładowym związkiem reprezentatywnym korzysta ze wszystkich innych praw związku zawodowego zakładowego. Ustawa o związkach zawodowych określa te prawa:
Art. 26. Do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności:
1) zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy,
2) zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników,
3) sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy,
5) zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów.
Każdy związek zawodowy na terenie zakładu pracy – również nie posiadający reprezentatywności zakładowej ma zatem prawo do : udziału w negocjacjach warunków wynagrodzeń, układu zbiorowego, regulaminu wynagradzania, regulaminu pracy itp. itd. – zgodnie z ustawą o związkach zawodowych. A zatem jakiekolwiek próby wyeliminowania OZZL z takich rozmów pod pretekstem braku reprezentatywności zakładowej są bezprawne.
