Łódź, dnia 17 listopada 2020 r
Opinia prawna
Udzielając odpowiedzi na zadane pytanie: w jakich sytuacjach lekarze mogą odmówić udzielania świadczeń medycznych w tworzonych oddziałach covidowych z uwagi na brak śluz, ciągów komunikacyjnych, brak masek ochronnych i brak kombinezonów należy w pierwszej kolejności podnieść, iż obowiązek zapewnienia bezpiecznych warunków pracy, w tym odpowiedniego zabezpieczania środków ochrony osobistej do pracy w warunkach epidemii spoczywa na pracodawcy.
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy wyrażonymi w przepisie
Art. 207 [Podstawowe obowiązki pracodawcy]
§ 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy, o których mowa w art. 23711 § 2.
§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
§ 21. Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.
§ 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Odpowiedzialność pracodawcy za brak dopełnienia powyższego obowiązku statuuje kodeks karny w artykule art. 220:
§ 1. Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Przepis art. 220 kk odnosi się do narażenia p r a c o w n i k a na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zaś art. 160 KK obejmuje także osoby na umowach cywilno-prawnych
§ 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Pamiętać należy, że utworzenie oddziału covidowego wymaga przygotowania placówki do przyjmowania pacjentów z podejrzeniem lub zarażonych SARS-CoV-2 i powinno być poprzedzone rozpoznaniem przez Wojewodę sytuacji placówki medycznej w zakresie możliwości udzielania świadczeń medycznych adekwatnych dla oddziałów zakaźnych wraz wyposażeniem placówki w niezbędne środki.
Brak zabezpieczenia pracowników w odpowiednie środki ochrony osobistej musi się spotkać z reakcją pracowników – równoczesnym pisemnym poinformowaniem pracodawcy, organu założycielskiego, Wojewody, Ministra Zdrowia, SANEPID-u i Państwowej Inspekcji Pracy o zaistniałej sytuacji ze wskazaniem konkretnych naruszeń. Należy jednak zdać sobie sprawę z anormalnej sytuacji i w przypadku braku zapewnienia odpowiednich środków ochrony osobistej przez pracodawcę we własnym zakresie zadbać o własne zabezpieczenie. Zakup środków ochrony osobistej potwierdzać fakturami wystawionymi na nazwisko lekarza (nie paragonami), co umożliwi żądanie zwrotu poniesionych kosztów. W skrajnych sytuacjach należy informować media o zaistniałych sytuacjach uniemożliwiających bezpieczną pracę lekarzy.
Przepisy powszechnie obowiązujące oraz kodeks etyki lekarskiej nie przewidują możliwości uchylenia się od udzielenia pomocy z powodu obawy o własne życie lekarza np. z uwagi na brak środków ochrony osobistej. To powoduje, że lekarz nie może powołać się na okoliczność braku zabezpieczenia w kontekście panującej pandemii, jeżeli zwłoka w udzieleniu pomocy medycznej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Obowiązek niesienia pomocy przez lekarza nie jest bezwzględny, ale kolosalne znaczenie ma właśnie przesłanka wskazana w punkcie 1 odnosząca się do art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty.
Przepis art. 38 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty stanowi, że
1. Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30, z zastrzeżeniem ust. 3.
2. W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym.
3. Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego.
4. W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.
Wskazane wyżej unormowanie uzależnia możliwość skorzystania z niego przy jednoczesnym wystąpieniu następujących okoliczności:
1. gdy zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej nie spowoduje niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (art. 30 w brzmieniu obowiązującym od dnia 8.08.2020 r.),
2. dostatecznie wczesne uprzedzenie o odstąpieniu od leczenia chorego lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego,
3. wskazanie realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym tzn. wskaznie konkretnej placówki medycznej lub innego lekarza (należy podać adres placówki, ewentualnie nazwisko lekarza, który może udzielić świadczenia)
W zakresie lekarzy zatrudnionych na umowę o pracę muszą dodatkowo zaistnieć równocześnie
4. poważne powody (techniczne, organizacyjne)
5. uzyskanie zgody przełożonego
Każdy lekarz bez względu na formę wykonywania zawodu musi:
6. odnotować fakt odstąpienia od udzielenia pomocy w dokumentacji medycznej
Zachowanie wbrew art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty rodzi odpowiedzialność zawodową, karną i cywilną. Niewątpliwie jednak okoliczność obawy o życie lekarza w sytuacjach anormalnych powinna być brana pod uwagę przy ustalaniu każdej odpowiedzialności.
Warto także przytoczyć przepisy Kodeksu Etyki Lekarskiej, którymi należy posiłkować się indywidulanie w każdym przypadku. Na uwagę zasługują:
art. 2
ust. 2: Najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego – salus aegroti suprema lex esto. Mechanizmy rynkowe, naciski społeczne i wymagania administracyjne nie zwalniają lekarza z przestrzegania tej zasady.
art. 7: W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków nie cierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej
art. 22: W przypadkach wymagających szczególnych form diagnostyki, terapii lub działań zapobiegawczych, które nie mogą być zastosowane równocześnie u wszystkich potrzebujących lekarz ustalający kolejność pacjentów powinien opierać się na kryteriach medycznych.
art. 69: Lekarz nie może odmówić pomocy lekarskiej w przypadkach nie cierpiących zwłoki, jeśli pacjent nie ma możliwości uzyskania jej ze strony instytucji powołanych do udzielania pomocy.
Reasumując, należy stwierdzić, iż trudno jest wskazać przykładowe sytuacje, w których można odmówić udzielania świadczeń medycznych w tworzonych oddziałach covidowych. Każdy przypadek musi być analizowany indywidulanie w oparciu przede wszystkim o stan pacjenta, przy jednoczesnym zadbaniu o własne bezpieczeństwo.
Na tym opinię zakończono.
