Kraków, dnia 19 marca 2010 r.
Opinia prawna
w sprawie rozszerzenia obowiązku ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej lekarzy za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych
Niniejsza opinia, przygotowana na zlecenie Zarządu Regionu Małopolskiego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy w Krakowie, stanowi odpowiedź na następujące pytanie:
Czy wprowadzenie zmian w przepisach obowiązujących poprzez dodanie art. 48a oraz 48b do przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857, tekst jedn. z późn. zm.) wprowadzonych ustawą z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U z 2009 r. Nr 219, poz. 1708) narusza przepisy Konstytucji lub Kodeksu pracy?
I. Nowe przepisy prawne rozszerzają obowiązek ubezpieczenia wynikający z ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o zakładach opieki zdrowotnej na lekarzy działających w ramach prywatnego systemu opieki zdrowotnej, przez co rozumieć należy sferę czynności zawodowych, które nie są finansowane z Narodowego Funduszu Zdrowia.
II. Odpowiedzialność odszkodowawcza lekarza oraz lekarza dentysty z tytułu wykonywanych czynności uzależniona jest formy zatrudnienia.
III. Zastrzeżenie w art 48a ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, iż nowe przepisy nie naruszają art. 120 Kodeksu pracy, nie oznacza, iż od obowiązku ubezpieczenia się od odpowiedzialności cywilnej zwolnieni zostali wszyscy lekarze zatrudnieni w ramach stosunku pracy w zakładach opieki zdrowotnej. Lekarz zatrudniony w ramach stosunku pracy, wykonujący czynności zawodowe w ramach świadczeń, które nie są finansowane ze środków publicznych, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej na mocy nowych przepisów.
IV. Wprowadzenie ustawowego obowiązku ubezpieczenia lekarzy za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych nie stanowi samo w sobie naruszenia przepisów ustawy zasadniczej bądź Kodeksu pracy.
Uzasadnienie
I. Zgodnie z art. 48a ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych podlegają od 1 stycznia 2010 r. lekarze wykonujący zawód na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakładzie opieki zdrowotnej a także w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub grupowej praktyki lekarskiej. Ustęp 4 wyłącza spod zakresu tego obowiązku te czynności zawodowe, których obowiązek ubezpieczenia wynika z przepisów o zakładach opieki zdrowotnej oraz przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Innymi słowy, wyłączenie to dotyczy wszystkich opisanych poniżej przypadków obowiązkowego ubezpieczenia.
Nowej regulacji nie stosuje się tym samym do czynności zawodowych świadczonych w ramach:
1) art. 136b ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2008 Nr 164 poz. 1027, tekst jedn. z późn. zm.) i wydanego na jego podstawie rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2007 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej świadczeniodawcy udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 3, poz. 10).
2) art. 35 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007, Nr 14, poz. 89, tekst jedn. z późn. zm.) i wydanego na jego podstawie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu przyjmującego zamówienie na świadczenia zdrowotne (Dz. U. z 2004 r. Nr 283, poz 2825),
W oparciu o powyższe regulacje obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej podlegają:
1) świadczeniodawcy udzielający świadczeń opieki zdrowotnej za szkody wyrządzone przy udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej wykonywanych na podstawie umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (art. 136b ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). Świadczeniodawcy Ci określeni zostali w art. 5 pkt 41 ustawy. Zalicza się się do nich m.in.:
– zakład opieki zdrowotnej wykonujący zadania określone w jego statucie, grupową praktykę lekarską, osobę wykonującą zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki (art. 5 pkt 41 lit. a)
– osobę fizyczną inną niż wymieniona w art. 5 pkt 41 lit. a, która uzyskała fachowe uprawnienia do udzielania świadczeń zdrowotnych i udziela ich w ramach wykonywanej działalności gospodarczej (art. 5 pkt 41 lit. b).
2) podmioty, którym samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej bądź minister, centralny organ administracji rządowej, wojewoda lub jednostka samorządu terytorialnego udzielił zamówienia na świadczenie zdrowotne na podstawie art. 35 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Do podmiotów tych zalicza się m.in.:
– osoby wykonujące zawód medyczny (tj. osoby, które na podstawie odrębnych przepisów uprawnione są do udzielania świadczeń zdrowotnych, oraz osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny) w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
– grupową praktykę lekarską w postaci spółki cywilnej, która jako taka nie jest podmiotem stosunków cywilno – prawnych, a jedynie umową, co za tym idzie, obowiązkiem ubezpieczenia objęci są tu lekarze – wspólnicy spółki cywilnej, a nie sama spółka, bądź w postaci spółki partnerskiej,
– osobę legitymującą się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny, która dysponuje lokalem oraz aparaturą i sprzętem medycznym, odpowiadającymi wymaganiom przewidzianym dla zakładów opieki zdrowotnej, oraz spełnia warunki określone w przepisach o działalności gospodarczej.
Podmioty te podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną przy udzielaniu świadczeń w zakresie udzielonego zamówienia (art. 35 ust. 5 i 6 ustawy).
Trzeba zauważyć, że na podstawie powyższych regulacji podmiotem zobowiązanym do obowiązkowego ubezpieczenia nie zawsze będzie sam lekarz rzeczywiście wykonujący daną czynność zawodową, lecz może to być np. zakład opieki zdrowotnej zatrudniający lekarza w oparciu o umowę o pracę lub inną umowę cywilnoprawną. Ważne jest jednak to, że powyższe regulacje dotyczą świadczeń finansowanych ze środków publicznych. Co do tych właśnie świadczeń stosuje się dotychczas obowiązujące przepisy o obowiązkowym ubezpieczeniu OC, tj. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, a nie stosuje się przepisów o ubezpieczeniu wprowadzonym nowelizacją ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
II. Czym innym jest natomiast kwestia stosunków pracowniczych, w których to lekarz wykonuje czynności zawodowe jako pracownik. Kwestia odpowiedzialności pracownika za szkodę została uregulowana w rozdziale I działu V Kodeksu pracy. Przepisy te dotyczą zasadniczo sytuacji odpowiedzialności pracownika względem pracodawcy za wyrządzoną mu szkodę. Artykuł 120 dotyczy jednak sytuacji, w której szkodę ponosi osoba trzecia i sprowadza się do określenia pracodawcy jako jedynego podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody wyrządzonej osobie trzeciej, któremu przysługuje jednak roszczenie regresowe w stosunku do pracownika na zasadach bądź pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku winy umyślnej bądź odpowiedzialności w wysokości wyrządzonej szkody, nie przekraczającej jednak kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody w przypadku winy nieumyślnej. Zwrócić jednakże należy uwagę, że omawiane przepisy Kodeksu pracy dotyczą jedynie odpowiedzialności lekarza jako pracownika, czyli osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.).
III. Artykuł 48a ust. 2 zastrzega, iż nowe przepisy dotyczące obowiązkowego ubezpieczenia lekarzy nie naruszają przepisów art. 120 Kodeksu pracy. Co za tym idzie, obowiązkowe ubezpieczenie w sferze prywatnej, w przypadku gdy lekarz ma status pracownika nie wpływa na to, iż co do zasady za wyrządzoną przez niego szkodę odpowiada pracodawca, a sam lekarz ponosi odpowiedzialność w przypadku regresu pracodawcy. Artykuł 48 ust. 2 nie stanowi jednak, iż nowych przepisów ubezpieczeniowych nie stosuje się w ogóle do lekarzy zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę a wyciąganie tak daleko idących wniosków nie znajduje oparcia w przepisach ustawowych. W oparciu o przepisy ustawy o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych oraz o ustawę o zakładach opieki zdrowotnej w związku z art. 48a ust. 4 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty stwierdzić można jedynie, że nowym przepisom rozszerzającym ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej nie podlegają jedynie lekarze wykonujący czynności zawodowe będące świadczeniami finansowanymi ze środków publicznych. I tak lekarz zatrudniony w ramach stosunku pracy, wykonujący czynności zawodowe w ramach świadczeń, które nie są finansowane ze środków publicznych podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej na mocy nowych przepisów. Kwestia zaś jego odpowiedzialności wobec pracodawcy pozostaje pod wyłączną regulacją art. 120 k.c. Odpowiedzialność ta ogranicza się do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującemu pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody w przypadku winy nieumyślnej, pozostaje zaś nieograniczona w przypadku winy umyślnej. Obowiązkowe ubezpieczenie będzie stanowić pewne zabezpieczenie dla pracodawcy w przypadku wyrządzenia przez lekarza w ramach wykonywanych przez niego czynności zawodowych szkody z winy umyślnej. W przypadku zaś jego odpowiedzialności z winy nieumyślnej objęcie jej nowym obowiązkowym ubezpieczeniem jest niecelowe i stanowi nadmierne obciążenie.
IV. Istnieją zawody zobowiązane ustawowo do opłacania obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych. Zaliczyć do nich należy:
– adwokatów (art. 8a ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze ),
– notariuszy (art. 19a ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie ).
Osoby wykonujące te zawody nie mogą być zatrudnione na etacie. Niemniej jednak jest wiele innych zawodów objętych obowiązkowym ubezpieczeniem OC, które można wykonywać funkcjonując jednak w stosunku pracy. Wymienić można przykładowo zawód:
– radcy prawnego (art. 22.7 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych ),
– architekta czy inżyniera budownictwa (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów ).
Podkreślić należy, że wprowadzenie ustawowego obowiązku ubezpieczenia lekarzy za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności zawodowych nie stanowi samo w sobie naruszenia przepisów ustawy zasadniczej bądź Kodeksu pracy. Obowiązkiem takim objętych jest wiele osób wykonujących wolne zawody i to niezależnie od tego, czy pozostają oni w stosunku pracy czy też prowadzą własną działalność.
Powyższe stanowi odpowiedź na zadane pytanie.
